Document

Èbǐo Pǐ, Gǎagǎa Pɨe Àzɨnɨ Éyío Pɨe

Ghanaian folktale

Wiehan de Jager

O'dú àzɨ́nɨ ándrâ àlʉ, líkí àmbórʉ 'de àngʉ̀a nɨ̀. 'Bá drɨ́a vʉ́ àfá nyazàrʉ́ yo pè lʉ́ gǎ gǎ yɨ. Ò'bítì àlʉ àlʉ sɨ rǐ sǎa rè muzʉ pàrí àzɨ́nɨ élɨ́o patí éfɨ be nǐzàrʉnɨ ní ovuzʉ́ cɨ́ nɨ mà alɨ́a yí àra àzɨ wàlàrʉ́ nɨ mà ágádúa. Yì dí vɨnɨ drì èdǎ vílé élɨ́o patí éfí be yɨ drí àzɨ́nɨ yɨ mà orí`bâ drɨ́ nyazàrʉ. Élɨ́o patí éfɨ́ kárákàrà 'dà fè èbǐo mà tʉ̀sʉ́ nɨ́ razʉ lɨ́ nɨ sɨ. Ècó yì mà àzɨ esú 'ɨ́ mà ngúlúpí nɨ́ ngǒnɨ rʉ?

1

Nga dɨ́ 'ɨ́ nga à'dɨ 'yé ɨ́ yà rɨ egá 'ɨ́ mà drǐa. Tri 'ɨ́ mà ètɨ́ ànyú mà òdìri tìkà tìkà nɨ́ sɨ. `Dʉ àjíríkòlí were nɨ 'ɨ́ mà drîa rá ngá dí drì kó mu gǎa gǎa yɨ ndrèzʉ́. Nga yɨ zɨ́, "Kàté ecô rá sɨ èmɨ écó má àzà kó rá yà?" "Álè té má nɨ àcí olʉ́ muzʉ́ àcí má vílé rì èdùzʉ dìká." Yì ní àcí olʉ́ e'dúrɨ́a engázú àcí a rɨ̀sɨ̀ rɨ̌a, ̀Ebǐo rɨ e`yere élɨ́o patí éfí àmbó tʉ̀rì mà drǐa, mà èbì ànɨ́ ɨ ɨ́ mà ètɨ́a bénɨ. Fè àwa'dìfô gǎa gǎa yɨnɨ́ rá nga 'ɨ arɨ̌ muzʉ́ àkûa élɨ́o patí éfí ndêrì nyazʉ́.

2

Tè élɨ́o patí éfí àlʉ rɨ canɨ́ èrɨnɨ́ kʉ. Nga dí drì dǎ vílé páalé ìrì rìsɨ̀, `yè vɨnɨ bè àlʉ rì lé. Kà mu drì dǎ pǎalé na rɨ̀sɨ̀ `bǒ, gǎa gǎa e'dó e'yó egá ndʉ́. Zí èri kɨ́nɨ̀, "Mɨ rɨ drì èdǎ àma vʉ díká díká émú àcí òlʉ 'du à'dɨ e`yó sɨ̀?" Èbǐo ómvɨ kɨ́nɨ̀, "á kà sâa drɨa ca àkúa `bǒ, àcí mánɨ 'dulé rɨ̀ nɨ drǎ rá." Gǎa gǎa `yó èrɨ nɨ́ kɨ́nɨ̀ "Mɨ 'dɨ̀ ɨ̀nzò lɨ." "'ɨ́ lè lʉ 'dɨ mínɨ́ àma vílé nyaká rɨ 'ɨ!" Èbǐo omvɨ "ovʉ nɨ́ 'dàlé kʉ" cotí e'dó owʉ́. Càndí àmbórʉ bi Gǎa gǎa yɨ erɨ sɨ̀ tʉ̀.

3

Drùsì 'dínɨ ò'bìtì drìo drìo, gǎa gǎa àlʉ àlʉ so èri drɨ́ 'bíkò àlʉ àlʉ. Nga dí sǎa yɨ be élɨ́o patí yí àra wàlàrú rɨ mà ágádúa rɨ vʉ 'dálé. Èbǐo kà mʉ élɨ́o patí éfí ndrìzà 'dàyɨ nè 'bǒ, lè èyɨ etrá drɨ́a 'ɨ́ drɨ́. Sâa drɨa gǎagǎa yɨnɨ́ lèzʉ́ èlɨ́o patí éfí ètìzʉ rɨa, èrɨ tre "'dà mânɨ! Ánè té èrɨ òkò!" Èrɨ cotí élɨ́o patí éfí 'dà ètǐ nɨ èrɨ sʉ 'ɨ́ vílé jʉ̀rʉ́à mà alɨ́a. Sâa azɨ alɨa, Èbǐo etrá élɨ́o patí éfí drɨ́a 'ɨ́ drɨ́ ra, kʉ gǎa gǎa yɨ pírínɨ.

4

Gǎa gǎa dě pi ndénì ri ngá 'yó. "Á nì di cúrú'dò mɨ lókírí rʉ rɨ `bo," Gǎa gǎa onzé yɨ mà`bíko yɨ èbǐo mà rúa rɨsi drɨ́a sǎa ra. Àngù ní lèría bìría lêrú `dǐa, èbǐo awí di lʉ kʉ nyaɨ a'dúlè. "Á kà lě ǒa patí 'di ma sîa 'dìa ewúle ewúle kʉ̌, lè má mà mbʉ lʉ òlí alía kìlé gǎa gǎa yɨ lé." Ànɨ́ se ává èzǔ, mbʉ té 'dɨnɨ te càlú! E'dé yí alɨ́a cú éyío yɨ mà ágádúa.

5

Àfa àma vʉ 'dɨ̌a círɨ̀ à'dʉ nɨ?" éyío àzɨ́nɨ zɨ ó'dúko hòròhòrò sɨ. Àfa àzɨ́nɨ wererʉ nyazàrʉ, nyàm nyàm" "Má yê kɨ́rɨ́kɨ̀rɨ̀ ɨ̀ nya kʉ," Èbǐo 'yo. Cotí e'dó owú. "ɨ̀ nì nɨ́ ma èmɨ àzɨ́ nɨ rɨ kʉ̌?" má àvɨ̀ ndrâ ewú èmɨ à'bɨpí yɨ vílé 'dà sɨ̀ díká 'bá àzɨ́nɨ dí ndra ma esú pi ni yo. Èmí má vílé orí'bá oko mánɨ́ dri fuzʉ́ yɨ be 'dìyi!" wʉ ɨ́ káɨ ra à nɨ́ fè éyío yɨ mà ásía càndí fɨ tʉ."

6

Éyío àmba rɨ kìnì "àmá ngá nǐ mɨ àma àzɨ́ nɨ ri ɨ́ kà òdrí mà yí lě àvási àzínɨ mvu àmanɨ́ mvǔ rɨ lé ra rǐa." Fě èri drí yí òndírʉ émvú alɨ́a. "'Do sì dí 'ɨ́ bè bè má ìdî ní òkǔ edé rì lé!" Èbǐo 'yo. Te va 'bílé àzínɨ nyakúa ɨ́ mà pá vílé rɨ sɨ rá, va vínɨ 'bɨ́lé àzɨ́nɨ rɨ émvú mà rúa ɨ́ mà pá drìlé rɨ sɨ. 'Bà dí kìlé ɨ́ òdrí yí mvʉ rɨ lé dè fè yí nɨ razʉ 'bílé èrɨ mà pá vútǐa lérʉ rɨ̀ mà alía. Èrɨ ní émvúa fèría vílé, 'yo "alu fudrì cí!"

7

Ò'bíti drîo drîo drùsì 'dínɨ, dèngà àngù e'dóní ngà mvě kɨ, Èbîo enga éyío yɨ mà àzɨ àlʉ nɨ. "Á lè mʉ́ má vílé òkʉ́rɨ piyi ejí anzɨ be engázʉ́ yí 'dɨ̀ mà ǎa'dásɨ̀, yɨ dí nga àní má àzà ko ó'dʉ́kó mání lě òlǔ rɨ òlʉ zʉ́ benì. Mí ecó má àzà kó dè ngà éyío azɨ 'dɨyɨ engá nɨ́ kʉ rá?"

8

Ò'bíti drîo drîo drùsì 'dínɨ, dèngà àngù e'dóní ngà mvě kɨ, Èbîo enga éyío yɨ mà àzɨ àlʉ nɨ. "Á lè mʉ́ má vílé òkʉ́rɨ piyi ejí anzɨ be engázʉ́ yí 'dɨ̀ mà ǎa'dásɨ̀, yɨ dí nga àní má àzà ko ó'dʉ́kó mání lě òlǔ rɨ òlʉ zʉ́ benì. Mí ecó má àzà kó dè ngà éyío azɨ 'dɨyɨ engá nɨ́ kʉ rá?"

9

Àwókó nya éyío 'dà 'bánɨ èrɨ engǎ ò'bíti drìo drìo rɨ̀sɨ̀ tʉ̀. Èbǐo nga 'yó, "Kɨ́rɨ́ kɨ̀rɨ̀ éko mánɨ́ má àzà! Mɨ yí sǎa mbèlèmbèlè aga ma rá" Éyío 'dà àì rá nga dí Èbǐo nɨ 'dú ngǔkúá kpere yí mà tiá ǎa 'dásɨ̀. Esí ngʉ̌kʉ́ nɨá rɨ̀sɨ̀ mbélé rá kìnì"ɨ́ mʉ kʉ ma lʉ́ drì èdǎ mbèlè. ɨ́ mu ngà kʉ fô!" Èbîo 'yo, èrɨnɨ́ nzùrɨ́a ásé tálásɨ̀ 'dálé.

10

Àmanɨ́ àmànɨ nǐ rɨ sɨ, éyío nɨ ngà kírí èbǐo nɨ tè rɨa ɨ́ mà andreti ìzǔ azɨnɨ milé nyórò lé 'dà be kírí yí drì a àmvé. Èbǐo pi, gǎa gǎa pie àzɨ́nɨ éyío pɨe.

11

You are free to download, copy, translate or adapt this story and use the illustrations as long as you attribute in the following way:

Èbǐo Pǐ, Gǎagǎa Pɨe Àzɨnɨ Éyío Pɨe

Author - Ghanaian folktale
Translation - Alice Ojobiru
Illustration - Wiehan de Jager
Language - Lugbarati (Official)
Level - Longer paragraphs