Haŋambi N'esega
Ghanaian folktale
Wiehan de Jager

Namumbirya oyu balanga Haŋambi n'Enduuyu bali bamuhago. Bamenyanga eyo hu hyalo ehy'emirembe mu gasozi. Enduyu yaali n'enimiro emba ni yirimo eryani n'ebibala bingi. Wayire Enduuyu yali n'ehyere ni yiŋangaho abahye, Haŋambi niye hino sihyamusangasa era gali n'esalwa.

1

Olw'ehyo Haŋambi gasala amagesi gegobosaho enimiro y'Enduuyu. Era amangu dala Enduuyu bayireha tahi ate n'eŋuma hidaala. Haŋambi n'ali nj'omwene eroba, eryani n'ebibala by'Enduuyu.

2

Ng'aŋo Haŋambi atiina mu hatale ohutunda ebibala n'eryani lirye. Ng'afuna ebbesa enyene enyingi ni jijula ogusero ogubbala. Mu bbesa ejindi, gagulamo duma ow'ohuliisa abomu hidaala, ng'amuta hu mugulu w'ebbesa mu hisero.

3

Ng'aŋo Haŋambi atangirira olwengo n'ehisero hihye hu mutwe, n'ali musangaafu era ni gemba. Gaali aŋeega hu biitu byosi ebi gaali n'aja hugula mu bbesa jije.

4

Gaali ahiiri mu lugendo, ng'efula yitagiiha ohufunyagala. Era amangu dala ng'efula yeyongera etagiha ohugwa enyene enyingi. Ng'aŋo Haŋambi Namumbirya aleha ogusero gugwe hu ngira aja geyigama mu musaala. Coka gaalinga eyo emoni najitaaye hu hisero hihye omwali obusuni.

5

Efula yeyongera ohutonyera erala n'amaani, era Haŋambi gatagiiha ohudoola n'ohuŋololoha. Ehyaŋwamo nga adulumira mwiroŋo. Nga Haŋambi aloma mu mwoyo ati, "Naabe mwiroŋo muno paka olu efula yinalehere ohutonya, kasiita ebbesa jange jiri ŋalaŋi olwa duma oyu taaye hu mugulu waajo."

6

Ni ŋabitaŋo ahaseera hatotono, Esega yali yiri huguluha ng'ebona ehisero hu tulo w'oluguudo. Yabona yiiti mu hisero ni mulimo ebbesa ni duuma. Olw'ehyo nga yiwiiha ehisero ehyo n'amabaŋa gaayo nga yirindirira efula ohulehela ohutonya.

7

Haŋambi ni gabona Esega ni yihaaye hu hisero hyayo ng'aloma Esega ati, "Ooo wange meri webale, ohuhuuma ehisero hyange." Ng'Esega yiroma yiiti, "Ehiina? Haŋambi, aye kuŋuliiye bulaŋi? Ehisero hihyo? Hino hisero hyange! Kyageene ŋano hu tulo w'olugudo!" Haŋambi sigahahasa ehi aŋuliiye! Ng'aloma ati, "Kulomire ti, hyange!"

8

Mu busungu, Haŋambi geyuna yi w'omuŋugi ohuŋaŋaba. Aye Esega nga yiroma omuŋugi n'abahahiiho hahe yiiti, "Hiŋangiha hitye omuutu ohuleha ehisero ehirimo ebbesa ni duuma hu lugudo?" Nga Haŋambi aloma ati, "Naali ndi hubona ehisero hyange. Ebbesa ejo ni duuma byange!" Ng'Esega yigobolamo yiiti, "Ese mbaaye kumire ehisero hyange ni kiwihiriiye n'amabaŋa ng'ewe oŋwa eyo oloma oti hisero hihyo!"

9

Omuŋugi n'abahahiiho hahe ni bahena ohuŋulirisa enjuyi jombi, nga basebula Haŋambi n'Esega. Nga bahubbagania ebiŋeego ohuhena aheteŋama ahaŋera. Ng'olufanyuma baba n'ehi basalaŋo.

10

Ng'aŋo batumisa Haŋambi n'Esega baaje. Nga baloma baati, "Hwihirisa ebi Esega yiromire. Ŋabula ehi yibire ohutusaho ewe ndiiwe abaaye n'ogesyaho ohunyaga ebitali bibyo." Haŋambi sigahahasa ehi aŋuliiye era ng'atimbuha galira.

11

Amangu dala amaŋulire gabuna ehyalo ng'olu omusango gusingire Haŋambi. Ni gaali ni gagamayo engo, Haŋambi gaŋulira Enduuyu ni yikwakwanula enjeho. Ng'Enduuyu yagaamayo hu nimiro yayo yirima ebibala ko n'eryani. Nga Haŋambi niye nindi gagamayo mu butahi era n'aŋuuma n'emihago.

12
You are free to download, copy, translate or adapt this story and use the illustrations as long as you attribute in the following way:
Haŋambi N'esega
Author - Ghanaian folktale
Translation - Ivan Kaibo
Illustration - Wiehan de Jager
Language - Lunyole
Level - Longer paragraphs