Agho olwatuuka nga wabaagho abaghala basatu mu kyalo ekyali eyo mu irungu elyetebwa Kalahari. Asinga muto mu bo yali ni Katintu Mumambo. Kaali katono aye nga kakuudhukuudhu ate nga kagezigezi. Abaghala abakulu baaja mu nsikosiko okusaka emere n'okuwerera enku. Ka Katintu kaabalumuukirira, aye bagandabe baamulobera bati, "Katintu irayo! Okaali muto inho okuja niife. Sigala ghaka." Katintu yasigala nga abanonereza aye nga abasigala ghalaku.

Baaja okumuzuula nga batuuse ghala inho okuva eka, era nga tibaghanga kumukoba kwirayo, kale yaabeegaitaku. Bweyali abavaaku einhuma, Katintu yeesalira olubaawo yeekoleramu omutego n'obusaale kamaala. Abaghala baatambula baatambula okutuusa endhuba bweyabulirayo ku nkomerero y'eirungu Kalahari. Baali babuze. Baatambula baaja mu kyalo omwali muzira bantu baayagaana akasiisira ak'okusulamu.

Okumpi n'akasiisira ako ghaaliwo omukazi nga omukaire nga atyaime. Ka Katintu kaaja kaamulamusa. Yakairamu ati, "Wanji? Kino n'ekyalo kya Waisota Omunene! Aba mu gwina ogunene mu kiraalo. Abantu bwebaidha okukama, abalya. Aidha kuja mu kasiisira kaimwe obwire nga mutendwike abaitire eyo.

Ka Katintu akagezi tikaapapa. Kaasaba omukazi omukaire akawe oluwu olw'ente olukalangufu, kawembe olwiji olw'akasiisira kebaali baja kusulamu. Awo Katintu yaayenda okutendukamu aghange okusigala nga amoga obwire bwonabwona. "Empewo bwetoolera okufuuwa, muteekwa okunzuusa." Atyo Katintu bweyakoba bagandabe. Empewo yaniina, era ab'oluganda baazuusa Katintu bo baatenduka. Katintu yatoola oluwu olw'ente olwo olukalangufu, yaaluta ku lwiji, era yaalutunamu ghagati ekituli omusuga omutego gwe n'obusaale. Awo Katintu yaawulira Waisota nga aseeta.

"Ayaaa, gom-gom, Ayaaa, gom gom, bali gha?" Waisota nga bwayemba. Akaghala akagezi kaamwiramu nga kemberera, "Baabano ghano, baabano ghano!" Agho Waisota yaayanguwiriza yaatomera oluwu olukalangufu olwali ku lwiji. Ka Katintu kaalasa akasaale nga kabita mu kituli ekyali mu luwu. Iyii, akaghala kaita Waisota Omunene.

Agho Katintu yaazuusa bakulube nga abakuba akaama ati, "Muganda wange, Muganda wange, zuuka, zuuka!"

Abaghala bwebaazuuka baabona ogusota ogunene agho. Katintu yaaleekaana ati, "Mwidhe, tuteekwa okumwizaayo mu kiina kye!" Baazinga waisota, baamuzinga baamuzinga, era baamwiza munda mu kitulikye mwene. "Mwanguye! Tuteekwa kulumuka.! Era abaghala baataaku emisinde emibitirivu.

Enkeera, muka Waisota yaakoba abaanebe baje bamunoonhie. Abaana bwebaamwagaana nga ali mu kiina kye mufu, baaleekaana bati, "Bbaabba afiire! Twanguwe tubingirire abaghala bale.! Abaana b'omusota bonabona baabingirira abaghala. Katintu yaakoba bagandabe beefuule emiti. Emisota bwejaatuuka wejaali jibwoine abaghala, ghaaliwo bwa miti. Emisota gyali jikooye kale jaalambaala ghansi gh'emiti gyatenduka. Bwejaali jitendwike, abaghala bairamu baafuuka bantu beeyongerayo nga balumuka.

Abaghala beeyongera okulumuka aye nga bakooye inho era nga baliku endhiwo. Olumalirira baabona ensulo. Abaghala abakulu tibaayenda kusena maadhi kuva mu nsulo eyo endeeyi. Baasaba Katintu aike mu nsulo, kuba neyali asinga butono. Katintu yaababuuza ati, "Munambeera okuvaamu, bwennaikamu?" Baamwiramu bati, "Iyii, twidha kukubeera." Katintu yaika mu nsulo, yaasenera bagandabe amaadhi.

Buli mughala yanhwa yaatambula yaavaagho. Bonabona baaleka Katintu mu nsulo endeeyi baaja eka. Eigulo, endhovu daidha okunhwa. Ndala ku ndala dhaanwa dhaagolola. Aye eyasembayo yanhwa yaamiriramu ni Katintu. Omusaayi gwa Katintu gwayuyikaku ku ngada edhaali dhikulira agho kumbali ku nsulo.

Agho baganda ba Katintu baali batuuse eka aye nga bazira waire mmere, waire enku. Baali balikulira era baakoba bati Katintu yali abuze. Buli muntu yatoolera okumunoonhia. Ni kaaninha Katintu ni mukagwa wako baanoonhia. Baakoowa inho baawuumuliraku okumpi n'ensulo yebaabona. Baasala kungada okwekolera obuleetu. Mwaninha Katintu bweyafuuwa akaleetuke nga kemba keene, "Ono ni mwaninhaze n'alikunfuuwa n'ali kunfuuwa, baganda bange bandeka, bandeka, endhovu yaamira, yaamira!" Omulenzi yayanguwa yaaja yaawa lataawe akaleetu, yeena yaafuuwa. Akaleetu kairamu okwemba. "Ono Bbaabba n'alikunfuuwa, kunfuuwa? Baganda bange bandeka..." Ni Maama we yaakafuuwa era kaayemba.

Lata wa Katintu yayeta abavubuka ab'endhu eyo yaabalagira okunoonhereza ebigere eby'endhovu wedhaali dhibitiire, bazule Katintu. Abavubuka baayanguwaku baayagaana endhovu edhaasooka, Baadhibuuza bati, "Bawandhovu, Bawandhovu, muboineku eyamize mughala waife?" Endhovu dhairamu nga dhemba, "aaaa! aaaa! Tutambula mpola. Tuli bawerere. Titwetwise!" Baabitagho.

Abavubuka baayagaanana n'endhovu enkaire eyo mu nsiko baajibuuza, "Wandhovu mukaire, Wandhovu, obineku eyamize mughala waife?"

Endhovu enkaire yaayemba, "aaaa, aaaa! Ntambula mpolampola. Ndi muwerere, Tineetwise! Aye abavubuka baawulira akaloboozi munda mw'endhovu. "Mumusale! Iyi, mumusale ku luuyi olw'omukono omugooda, kuba ntyaime ku mukono gwe omugooda!" Akaloboozi nga katyo bwekakoba.

Baagema endhovu enkaire baagisala enda. Ka Katintu nga kali omwo kalambaire. Abavubuka baamutoolamu baamusitula baamutwala eka. Abantu b'ekyalo baasangaaza Katintu nga bwebasangaaza omuzira. Olwo n'olufumo lwa Katintu Mumambo. Akaghala akagezigezi akaawonia baganda baako ogusota, abaana b'ogusota, era (nga mwaninha akayambaku) keewonia okuva munda y'endhovu. Ghazira na kubuuza, bagandabe baabonerezebwa,

Ebigema ku lufumo luno. Ju\'hoan omufumi, Nxisae Magdaline Nxao, yaghaya olufumo luno mu bumpimpi e Dkar mu Botswana mu mwaka 2005.(Winberg 2009). Mu mwaka 1993, Sigrid Schmidt yata ku katambi olufumo luno nga bwelwafumibwa Paulina Oxoros mu mambuka ga Namibia (Schmidt 2007:59) Luno oluli ghano, lwairamu lwafumibwa Marlene Winberg mu mwaka 2013 mu Porojekiti eyali mu Sipeyini, eyayetebwa Mpuku eri mpuku eyali ey'ekibiina ekigaita amaghanga aga Bulaaya, nga ajiira kubyateebwa ku katambi Nxao ni Schmidt. "Akaghala Akagezi" luli mu kika eky'enfumo ekimanhiibwa obukalamu omuba omughala (oba omulenzi) atali wa maanhi awonhia obulamu obw'abantu abandhi nga akozesa amagezi.