Taàŋgám fó vimfèr e wíri
Ghanaian folktale
Wiehan de Jager

Yì-iì dzə̀ fó yàngùʼ, nyùy mbàʼ báʼtí vimfèr vidzə̀m, e fìn e ŋkùv, aá fér e kicí kí. Wù fìn bèy, e nèn kòʼ, e lèm e ntoò yùv.

Wír veé nsay fène nèn bùŋ vimfèr vé a fèr. Á nèn kù a dzə mendzən mendzən. Áwune yiì lò, e yòŋ ji Taàŋgám wàá ku sə̀ á áwune, bìʼ fo wù kér a vifií.

1

Taàŋgám nèn yòy làv, a wù dzə̀ ben e daadà, a wù yòʼ lerìrì. Wù yóy bey, e nèn lèv shó, e kòʼ. Wù meé e yuv, e nèn dzə̀r e nyùy mbàʼ jii, "Òó mbaà, a dzə̀ m kòóy vimfèr fo wò a?" Nyùy mbàʼ nèn shèʼ Taàŋgám sheʼén, e lò, e sùúy sho jii, "Vimfèr vìn vi lùm feyì. A dzə̀ shiwánlè moo wò bèn, la shí yòʼ yù fóo làʼ."

2

Taàŋgám yuúrí, e lò dzə̀r shó jii, "Vimfèr vee shoon vi dzə̀ mbàm sisìʼ?"

Nyùy mbàʼ bìnèr jii, "À kér fóo wìy e nyám si sitaár e fo e mò. Dzə̀ nyám se bó yòʼ dzə̀ wìr tàv e keèrí. A kfə̀n dzə̀ nyám se dzə̀ sí yùyrí wir." Sí dzə̀ jii, "baá wo wù kér sóŋ ye yí njím moo kòŋ, kimfaàmfàʼáy ke kí lo kí té wír, wùn à ŋgvəme wo dzə̀ wú mèy wír e fur."

Nyùy mbàʼ shéʼ ben, nsaŋ si wáa nyar. A wù kwaʼ ji kifá ki yòʼ dzə̀ á sho ke dzə̀ kí sə̀ʼ vimfèr və́.

3

Taàŋgám nèn lèv e wun làv fèy, e sòn ji weè weè, e sə̀ʼə́y e kitu ke nsay. E bìʼ vinyo vinén vinén, e nèn yèn kinyo kée yiì.

Wù nèn tùŋ bií, wú shoó. Wù daá e ŋgay se vici sí, e nèn fəə̀sì ŋaʼrì sí é kitu wo, ye bó yòʼ dzə̀ wìr kìíy ji bií dzə̀ á fo. Wù nèn lò e ŋkuùr a dù fo laʼ ji wun wáy á kifá e shuù. Yì wáa ran, a baá gbú ne e bii fey, a woʼ wún bii kibí kibí, a mùm ji wun fəə́, la dzəə̀ yòʼ a dzə.

4

Taàŋgám nèn yòŋ sho jii, "ŋkar yèm, màʼtì, é m sə́ wò. Kú neèm e vici fen, e m səŋ wò, e fə̀ə́r." Taàŋgám nèn ndzə̀m baá e vici fey e làv wo wù yoyin, a wù yòʼ lerìr və̀y. Wù nèn sə̀ŋ, e kòʼ shó a dzə̀ é ntoò yuv, e dìn e nyùy mbàʼ. Nyùy mbàʼ shéʼ, e lò, e dzə̀r shó jii, "nyám see sibaà sí bèé?"

5

Taàŋgám nèn sə̀ʼéy e kitu ke nsay ji wun taʼ a ye yì meen ji baà. Wù siì bìʼ vinyo vinén vinén, e nèn yèn kinyo kée yiì.
Wù nèn lì kighín, a mendzə́v me rún shó, e nèn kòʼ shó e kici fo vimfaàmfàʼáy vi dzəə̀n. Wù kóʼ bey, e cùtì mendzə́v memoʼ mè e vimfaàmfàʼáy vi kitu, fo laʼ sév sí dzəə̀n. Wù tín kifú ké kiŋgòm, e neèr e wun kitu, e nèn màysì kibér ke mendzə̀v, e cùtì wún və́ e dzə̀m.

6

Wù nèn jàŋ vimfaàmfàʼáy vìy jii, "Hey, vèn wiy, e yèn búʼú. Wuú sí lo. Vèn nəə́ cér e mǒ kighin, é m sə́t́í ven, é vèn fíʼ a dzə à yuúmén." Mo bó vimfaàmfàʼáy vi yòʼ yii koŋ ji mendzə́v me kum áwune, ví kú nèn keèmè, e nə̀ə́ e Taàŋgám kighin.

7

Taàŋgám ku nèn ndzə̀m làv, e nsər kighìn, é dzəə ye bó yòʼ dzə̀ vimfaàmfàʼáy vìn ví fəə̀, a ví fə̀m búʼ e le. Wù bèʼèy, e kòʼ shó e yuv, e dìn e nyùy mbàʼ. Yii bèy, Nyùy mbàʼ dzə́r jii, "Ké bàm kee kifá ki b̀èé?" (E ghan sin, bó nyuƴ mbàʼ yoʼ kfə̀n shèʼ é ŋàŋ.)

8

Taàŋgám nèn siì sə̀y é kitu ke nsay, e bìʼ vinyo vinén vinén, e làa yòʼ yen kinyo kée yiì. Wù bí wíiy və shó, wù fó wun nshù ye juŋ. Áwune adzə̀me nen tàʼ tám kici, a wú fáŋ, e dàr, e kfə̀n a dzə e juŋ. Á kfən tàʼ sa akfəə̀ aá taŋ feyì. Á dù e mèé e ghaa ndzəv fo yó si yii dzə́, e nèn kèʼ mbìʼ jii,

"Tám kici və́ne dàr!"

"Aày wú yoʼ dàr!"

"Eè, wú dàr!"

9

Shintàm shi lòo dàr, yò nèn wìy, e dzə̀r ji áwune sà bìʼ mbìʼ a dzə̀ kùm ka á? Taàŋgám bìnèr jii, "m kì biʼ mbìʼ a dzə̀ vèr wiiy wom. Wù yoŋ ji kicí kin ki dàr, e shàa wò, a m yoʼ biìmé."

Yò bìnèr jii, "ké ru kí, m dàr, e shaà kicí kin. M dàr e ŋàŋ, a m kfə̀n dzə̀ yó ye faŋèn. Vèn neer ri kicí kén kí e mǒ ghaŋ, e nèn fìʼ."

10

Taàŋgám neér kicí kiy, e nèn lì akfəə̀ və́, a kur yó sho, ji yì fiʼ neèm a tìítiy. Mo wù kurin, e màysì, e nèn lì, e kòʼ shó koʼón é yuv.

11

Nyùy mbàʼ leéy, e mèŋ kinyo kée kfə̀n e suúy. Wù nèn biìmé ji sì á vilaʼày ve wun-ee dzə́rí mo Taàŋgám wìyìn ne sho. Á bèy, wù nèn dù fo ŋkùv və wo á fèrìn e kicí kí və̀y dzəə̀n. Wù mvə́ʼ nsər, e nèn lì vimfèr ve ví dzə̀ən shó vidzə̀m e fò e Taàŋgám.

Taàŋgám bèʼèy vimfèr vìy, a səy sho e kitu ke nsay moo wír wo wù soon rə́r bey. Wù wìy sho, e nèn a fèr e yeèlav və, a fèr e wìr dzə̀m, e kfə̀n a fèr e nyám si sidzə̀m.

Vimfèr vi-iì dzə̀ ji á wáa fèr, yòʼ dzə̀ ji á báʼtí e wày é ŋkùv, é ví wáa neŋ fo.

12
You are free to download, copy, translate or adapt this story and use the illustrations as long as you attribute in the following way:
Taàŋgám fó vimfèr e wíri
Author - Ghanaian folktale
Translation - Beatrice Tafon Takeh, Mbinkar Emmanuel Keelen
Illustration - Wiehan de Jager
Language - Lámnsoʼ
Level - Read aloud