Cacá na garomo n'aguroŋgu
Ghanaian folktale
Wiehan de Jager

Pǝ̂rǝ ma ! Arà !
Ampǝrǝ n fǝl naa atɩ ri cacá na garomo. Ba cee jɩ gʊsoro kʊ, naa aɖa gapapiri fɛɛ kaaja gaɖǝn nɩ abʊnʊ laŋ.
Garomo ga cee wʊɖa gakoi gabʊmbɔnɔ gaɖǝn jɩ, ŋgaɖee nɩ a na fʊm ayɔkɔ ɩ na shee nɩ ɩyupi n'akǝmbɔ tuutuuma ma.
Na kama ɖaa garomo ga na yʊga kʊjɩʊ tuutuuma n'ʊciŋkǝrka na cacá ma, cacá 'ʊcine k'ʊ kǝr na nɩ na, aɖe tɩ lee na nɩ nciŋyoro.

1

Ba ɖa ba ɖa ma ni, na cacá a faŋa ayɛɛ gʊfaŋa gʊkaŋkra ŋgʊɖee a lâa na garomo gakoi nɩ ma. A lee gǝŋ gásono, garomo ga pra na jɩ ɩshɛɩ, k'aa ŋǝ gaɖuɖaka na. Cacá a pra ka gakoiyar, a jee bʊtǝna bʊɖe bʊŋunii. Garomo kɩyupi na kakǝmbɔ gboo ɩ pra cacá ɩjà.

2

Cacá a cu afǝl gʊyá atɩ yala ɩyupi na kakǝmbɔ ɖe. A ta ŋǝ ɩtanɩ páá arǝŋǝ gashɛɩ gabʊmbɔnɔ ! N'a laa ɩkpaka cei, ashɩ acafʊnɔ ashee abʊŋʊma naa atɔɔ afʊr asǝu ɩtanɩ ɩ ɖa gashɛɩ nɩ ma.

3

Ɩɖe san na nɩ, n'a tɔɔ ʊfalnyɩŋca n'agashɛɩ nɖi laŋ na yɩɖa atulo. Na faŋafaŋa ayɔkɔɩ a na yɛɛ a shɩ̂ na gɩtanɩ ma laŋ.

4

Ʊnyɩŋca laŋ, ʊto a sǝba na yɔɔyɔɔ. Ɩ lee cei ma, n'ʊyɔɔyɔʊ ʊ pra galei gabʊmbɔnɔ, ʊto akaŋkra a sǝba. Na cacá a pala agashɛɩ ʊnyɩŋca kʊpampaŋa naa apala ayiɖe gʊyo kaamana. Ama na ŋkǝŋ agɩnyine gɩɖe gɩ ɖa amaana kaashɛɩ laŋ páá.

5

N'ʊto a kɔɔ sǝba acǝŋǝ kǝŋ, na cacá a sǝba na rǝŋǝ ʊnyǝŋkrǝ akɔɔ cɛkpɛ bʊto na ce. Gaɖuɩ a kpa gʊkulu gʊɖǝn nɩ aforo ma na gǝŋ. Naa alǝ agʊlɔ wàà : « N tǝ ma ɖâ gʊkulu ŋgʊɖe nɩ halɩ ʊto a tɩ́ yîɖe. Acafʊnɔ nɖee n tǝr álaŋ ma, ɩ caa sǝu amɩtanɩ. »

6

Ɩ lee fee ma, aguroŋgu a ta na gaja ma, a kǝu gɩnyine aŋǝ gashɛɩ ga sǝ ʊnyɩŋca kʊpampaŋa ma. A ŋǝ wàà, gashɛɩ gaɖe nɩ ɩtanɩ n'acafʊnɔ ɩ ɖa ncǝn. N'a sǝu gashɛɩ 'apra na saa ʊto a yîɖe.

7

Na cacá a ŋǝ aguroŋgu a sǝ agashɛɩ laŋ ma, na wàà : « Na ntǝma, amʊsoro, ʊ tɔjɩ aŋgashɛɩ ashee amʊ ma. » N'aguroŋgu a lǝ cacá wàà : « Jɩ̂ suuru, akɩ wàà, baɩ yee ? Akaashɛɩ aa ? Amʊ n jee gashɛɩ, ʊnyɩŋca kaanɔ atɩya na n ŋǝ jɩ ! » Cacá k'a shee agʊlɔ ɩjá wàà, aɖe rǝŋǝ na, ɩ ɖa nɩ biti, na wàà : « N lǝ akɩ na wàà, amʊ n jee ! »

8

Cacá aɖe cam ʊnyana páá, n'a ce atɩ tam ashee gʊpayarɩ wàà, ba nyim aɖe 'ayɔkɔ. N'aguroŋgu a lǝ ashee Gʊyà na baŋono wàà : « Baɩ na ba yɔ pala gashɛɩ ga rŋǝ ɩtanɩ n'acafʊnɔ wáá ma, kǝ ba naa tʊ̂ŋa na ? » Na cacá wàà : « N tɩ tʊŋa jɩ aa ! Amɩtanɩ n'amacafʊnɔ nɩ aa ! » N'aguroŋgu a lǝ nɩ wàà : « N na tɔjɩ gashɛɩ jɩ, n'ʊ kpa na lǝ wàà, akɩ jee ! »

9

Gʊyà na baŋono ba ɖʊ baa aŋa gʊtɔ aboŋo ma, na ba pala cacá n'aguroŋgu ba shɛʊ. Na ba tɔɔ bagalei kʊceu páá, alama tam naa atɩ ri gaɖɔŋkɔnɔ.

10

Na ba yɩɖa cacá n'aguroŋgu. Naa alǝ ashee pɩ wàà : « Aguroŋgu agalei jɩ gɩ shee ɩjá, k'a lee apɩtɩrɩ na. » Naa alǝ cacá wàà : « Bʊkɔ́ɩ kǝ bʊ lee akǝbʊja na ma, n'ʊ taba na yɛɛ á câm. » Cacá k'a yɔ wàà, a taa rǝ̂ŋǝ gǝŋ na, n'a sǝba na ŋur na raga aɖʊ na gako na fʊr anyinekoi.

11

Cacá agalei kɩkǝma ɩ ta waga na gaɖu kpaarɩ were. Cacá a na kɔɔ agaɖu ma, n'a rǝŋǝ garomo ga na lɛʊ nɩ páá n'aŋkǝm ma. Gǝŋci garomo ga kɔɔ kaakoi nɩ naa akɔɔ tǝu akǝmyɔkɔ awʊɖa ɩyupi. Ama cacá, ʊni kɔɔ pra ɩshɛɩyar.

12

Ce livre a été traduit et publié par l'équipe anii à Bassila. Pour plus d'informations sur le projet anii et d'autres publications en langue anii, contactez-nous :

13

www.revue-gugu.org

+229 66 66 11 11
Téléphone et WhatsApp

14

L'équipe anii salue l'équipe de AfricanStoryBook et les remercie pour leur générosité et pour la licence de CC BY.

15
You are free to download, copy, translate or adapt this story and use the illustrations as long as you attribute in the following way:
Cacá na garomo n'aguroŋgu
Author - Ghanaian folktale
Adaptation - Moustapha SOUMANOU ISSIFOU
Illustration - Wiehan de Jager
Language - Anii
Level - Longer paragraphs