Ifyo amano yakwa Kafula ya iminine
Ugandan folktale
Wiehan de Jager

Patile akantu. Akale saana mu mushi mwa Musamba uyo wali mu pepi ne mpili, mwali kafula uyu waishibikwe saana, Abekashi ba mumushi uyu balemwita abati Mungwala, umuntu uwapangwa ne fyela. Mungwala alishibikwe saana na abantu panga yonse baleisa kuli Mungwala mukupangisha chonse icho balefwaya pantu tapali nangu cimo ico alefilwa. Uyu tata ali uwacengela kabili uwabusaka mu mibombele yakwe.

1

Abantu bamuli uyu munshi baketwe imimilo iya pusana pusana iya lefwaikwa uko bomfya ifyela Mungwala ale panga. Kanshi abengi bale kabila Mungwala. Bambi nabo baleya pe tuka lya kwa Mungwala mukutamba fye ifyo ale fula ifyela ifya pusana pusana.

2

Imfumu ya chalo cha Musamba yali ni Sekwila. Sekwila yali ni fumu inkalwe kaili iya muchushisha. Bushiku bushilile kantu, infumu yasuka ya umfwa ululumbi lwa kwa kafula. Pakumfwa ifi, ya eeba na pakabilo baiko ukuya fwaya Mungwala no ku muleta kwisano.

3

Awe ba kabilo ico baishibe ukwalensangwa Mungwala, bailefikapofye ukwabula no kuluba. Bamusanga na Mungwala mwituka lya kwe. Mungwala pa kumfwa ati Imfumu ile mufwaya, awe aba uwasakamana, mu mutima ati ''ilelo balaya ndesha inchito yandi pantu imfumu nalilmo yatina ati abantu na batemwa sana''.

4

Munshila yonse aile uwasakamana fye, awe basuka bafika. Imfumu yamupokelela fye bwino amupa no mupando. Imfumu Sekwila aiti,'' Mungwala,nalyumfwa ululumbi lwa milimo yobe.

5

"Nikwatako umulimo umo uyo ndefwaya ubombe ukubomfya ifyela fyobe. Ndefwaya umpangileko umuntu wa fyela uwinga enda, ukulila ifilamba fya cine elyo uwinga suuma umulopa wa muntu.''
Mungwala pakumfwa ifi mu mutima ati 'teti takwaba'. Nomba icho aishibe ukuti Imfumu Sekwila yali kwete umutima uubi, atina ukukana.

6

Ubo ubushiku, Mungwala talelele iyo. Ubushiko bonse ale tontonkanya fye ifyo alingile ukuchita ico imfumu ya mwebele. Ala uwa sakamikwa.

7

Apo pene, efyo aishile ibukukisha umwaume uyo uwakwete saana amano. Ishina lyakwe ali ni Kalaiti. Nalimo Kalaiti kuti amwafwa. Nomba bushe Kalaiti ni kwi aali? Kalaiti alubile ku fuma mu mushi. Akalimbusha ka bantu kaleti alilufyenye imfumu.

8

Ubushiku bwakonkelepo, Mungwala taiswile ne ituka lyakwe iyo. Apona na pa bulendo, ubwakuya mupili, muku tontokanya. Ilyo aleya munshila, amona umwaume naikala mwisamba lya mupundu.

9

Kuti alolekeshye, amona ni Kalaiti. ''Iye Kalaiti ala naumfwa insansa pa ku kumona, ee Mungwala. Ala mune ine nikwata ubwafya, awe ba Mungwala bapona na muku londolola. Kalaiti ena aikele fye tondolo alekutika. Cilya Mungwala aapwisha, Kalaiti aikele tondolo ale tontokonya. Cilya pa pita fye akashita akanono, elyo aisa asuka ati,

10

"Uleya eba imfumu Sekwila ati ulefwaya ama baketi ikumi limo aya kesula ne filamba bafya bantu elo ne kumi limo ilya nong'o umo mukesusha imishishi ya bantu. Amenshi eyo mukabomfya uku pangila umulopa. Imishishi esho mukabomfya ukupangila umulililo uwukakosha uyu umuntu wa chela. Mungwala pakumfwa ifyo atemwa cibi. ''Santi! Santi we munandi!'' Abwela atola no bulendo ubwaku bwekela ku mushi Aya fye alebutuka.

11

Cilya afika apitilila fye ku musumba wa mfumu. ''Oti kuno'', ee Mungwala. ''Kalibu mune'' ee mfumu. Mungwala: 'Kanabesa, pakuti ichite icho mundombele, nala fwaika ifintu fibili. Ala londola ngo mo mwine Kalaiti amwebele. Imfumu Sekwila teikani, yasumina, yatuma naba kapaso ukuya eba bonse abekashi ba mwa Musamba ifya kuchita

12

Umushi onse waisula ne misowa mwe, abantu lileni lileni. Abaiche na bakalamba balile akasuba no bushiku pakuti fye besushe ama baketi yafilamba ikumi. Necho baletina ukwipaiwa bonse balefwaisha ukuti bakumanishe icipendo. Elyo kabili bonse balibabeyele imishishi elyo bonse bashahala fye na pala, takwali ati uli mwaiche nangula uli mwanakashi, bonse kwali fye kaila ila. Bakapaso baleti nga ba beya umuntu imishishi, baposa mufi nong'o.

13

Nomba ifilamba nangu balile shani awe nakalya te sha kwisula. Nga mishishi shena ta shakulandanako. Mukulekelesha, Imfumu yasuka yanaka epa kwita Mungwala kwisano aiti, '' Mune Mungwala awe uli wamano, uli wamano ukuchila bonse abantu bandi muno mumushi. Bushe teti ungafwekeko pakuba shimushindikwa wa kwisano lyandi,ukabe mwinemushi? Ba Mungwala basekelefye.

14

Elyo aya suka ati, '' Mwe mfumu, kuti na sumina nga chakuti mwaleka Kalaiti abwela muno mu mushi''. Imfumu yasumina. Efyo Mungwala aishileba mwinemushi elyo Kalaiti ena bamupele ichifulo chabu kapanda wa mano wa mfumu. Ukufuma apo, ubunkalwe no muchushisha wa bantu ubo Imfumu Sekwila akwete efyo bwa pwile. Na bantu balaika mu chibote. Elyo kabili nelyo Mungwala ali ni Mwinemushi tatalile aleka ukupanga ifyela.

15
You are free to download, copy, translate or adapt this story and use the illustrations as long as you attribute in the following way:
Ifyo amano yakwa Kafula ya iminine
Author - Ugandan folktale
Adaptation - Caroline Chimba
Illustration - Wiehan de Jager
Language - IciBemba
Level - Longer paragraphs