Akasozi Igenge kaaganibwa mu Isaza lya Butembe, Inhe masaza ya Idhindha, Igoloza lya Mafubira, Omuluka Buwekula n'ekyalo Igenge.

Akasozi kano kagheza obwagaavu bwa yiika amakumi abiri na ina era nga keeswire akata katono okuvaaku mu kibuga Idhindha. Keekulungwirwa obubuga obutontono nga mu buvandhuba eriyo Kakira,mu bugwandhuba Mafubira, mu maserengeta Bugembe ni mumaniinananiina Namulesa.

Keebbeedhye kalingiriire omwiga Kiyira ogukekululira emiyandhu ghako mu bugwandhuba era nga katemya bukofu okubona engeri enhandha Nalubaale ekeeyandhye mu maserengeta bwe yonkereza kaghala kaayo Namwiga Kiyira. Aye ghaire ebirungi kyodoodo bye kabona.

Okutuuka ku kasozi kano, osookera mu kibuga Bugembe, waaniinaniina ku Lukiiko lwa Busoga olukulu agho nga ku laadiyo ya Basoga baino naaghali akaguudo akanherengeta oti igongolo isenhe nga koolekera akasozi kano. Kungulu ku kasozi buli kiliku kya byeghuunhio inho!.

Okusookera irala, n'olubira lwa lata ghaife Kyabazinga wa Busoga olutyaime ku kibangirizi ekigazi einho ekiinema n'okugeregeenia bwe kyaga obubba. Luno lubiri lwa madholobero kamaala okuviira irala ku wankaaki emwenheregeta nga erengeire ku Kyabazinga naabageni be. Lwekulungwirwa ekikomera namutayiika ekisundaireku amataala agaaka obukalamu nga muzira na kunhiinhiira nootayaghulagho bwire na musana era bw'oba mu Idhindha obwire nootalengera kumyansuukana kuno.

Nga otoireku olubiri, akasozi kano ate kaatondebwa nga kungulu ka museetwe era nga eby'obutonde kamaala ebiriku nga eisubi eryo olubbuubbu eritaghanvugha kutuuma mu ntumbu era nga nibwoba otyaime butyame. Wandibaire oghanga okubona buli wantu aye ate obuduku n'ebiswa byona byakefuga era nga ku biswa ni kwonka okwamera eisubi erye ebika ebindi kamaala. Emiti emikuukulu, obusoone n'enkandwa gy'efuga biswa byebilwanira ni kapanga, emperere n'ebighondoghondo kamaala.

Ebibala kyodoodo byona ebimera ku biswa bya Igenge ebiidwire obughooomi era nga bwe mbyogeraku naamalusu gansalamuka. Kuliku entuntunu, amavongo, empwapulo, matungulu, nsaali n'ebibala eby'omunsiko ebindi kamaala. ebisuza abaana ab'ebyalo ebyetoloire akasozi kano nga e Kainhogoga, Buwekula, Musima ni Nakanhonhi nga tibeebwise okutoolaku okuloghooza ku bibala bino n'okweyuna okuja okunaaganira ebibala bino ghalala n'ebisolo ne e binhonhi bye kaafuula amaka ga byo nga enkembo.

Buli wa kizibu kye kigheera ku kasozi kano kubanga kuliku eisabo abantu kamaala mwe baidha okweyama n'okuseegha ebizibu byaibwe ye enkuni dha Busoga. Ku kimpene ne eisabo lino, waligho akasulo aka amaadhi enkudu mwedhizaarira era bangi bafuugha ni kwerima mbu amaadhi gano, ga mikisa era gavumula ebizibu kamaala. Obulezi kamaala obwamera ku kasozi kano era nga abayigha bebbooma buli lukya okwidha okwenogera ku bulezi buno obwe kyeere.

Bw'oba ova mu kibuga Idhindha okwira ku mukwampa gwe e Iganga agho nga ku nkulungo ye baakazaaku mairo eibiri, olengera akasozi akewuubira mu bireri atenga mu mpagha dhaako muli kulengeedhera olukunkumuli lwa agazimbe, emilongooti emireeyiriri era ghe biba biseera bya bwire odhuuba oti bwa bunhienhie no obuli bwa kumagalika. Era bw'oba ne entete oyenda bwa kuzibirira weebuuza lwaki abantu basinga obulamu bwaibwe okweghaniikirira ghaigulu eyo. Aye tuukayooku memale okitegeere.